Otomatik vites nedir?
Otomatik şanzıman nedir?
Otomatik vitesli bir arabaya bindiğiniz zaman fark edeceğiniz ilk şey sadece iki pedalın varolduğunu görmek olacaktır. Otomatik terimi basit anlamda vitesi belirtir. Vites sizin müdahaleniz olmadan otomatik olarak değiştirdiğinden otomatik terimi kullanılır. Otomatik vitesli araçlarda “debriyaj pedalı” ve gerçek anlamda bir “vites kolu” bulunmaz. Trafikte fazla zaman geçiren, manüel vitesli araç kullanma konusunda çekinceleri olan sürücülere kolaylık sağlayan otomatik vites kullanımı, birkaç defa direksiyon başına geçmiş insanlar için bile oldukça basittir.
Çekiş kontrolü (traction control), Elektronik stabilite kontrolü (electronic stability control), Hız kontrolü (cruise control) v.b gibi bir arabanın sahip olabileceği diğer özellikler ile karıştırılmamalıdır. Bu özellikler düz (manüel) vites araçlarda da bulunmaktadır.
Otomatik vites kutusu aracın yük ve yol durumuna uygun olarak kendiliğinden vites değişimi yapan vites kutusudur. Üç kısımdan meydana gelir:
1. tork konvertörü
2. vites dişlileri
3. hidrolik kumanda
Otomatik vites ‘tork konvertör’ olarakta adlandırılır. Bir araç teknisyeni olmayı düşünmediğiniz sürece bilmenize gerek olmayacak karmaşık bir konudur.
Motor gücü, mekanik bir debriyaj yerine, hidrolik aparatlarla şanzıman dişlilerine ve tekerleğe iletilir. Aracınıza bütün hızlarda maksimum verim ve sürekli değişen bir hız oranı sağlar.
Otomatik şanzıman nasıl çalışır? kısaca belirtelim; Manüel yani düz vites kullanan otomobillerde vites değiştirirken debriyaj kavraması ile motorun boşa alınması gerekir. Otomatik vitesli araçlarda ise, motor ile bağlantıyı kesecek bir debriyaj kavraması bulunmadığından tork konverteri kullanılır. Türbin, stator, pompa ve şanzıman sıvısı (transmission fluid) kısımlarından oluşan tork konverteri, iki vantilatör pervanesine benzer dairesel kapaklar ve onların ortasında stator denilen küçük bir pervane ile konumlandırılmıştır. Dairesel kapaklar içerisine doldurulmuş şanzıman sıvısı hareket halinde iken şanzıman dişlilerine bağlı olan türbine çarpar. Bu sayede güç şanzıman dişlilerine tork olarak iletilmiş olur. Araç kırmızı ışıkta durduğunda tork konverteri torkun bir miktarını şanzımana iletir ve frene dokunmadan tam olarak duramazsınız. Bu aracın stop etmemesi içi zorunludur. Bu nedenle “D” yani viteste olan araç, duruyorken gazdan ayak çekildiğinde yavaşça ilerlemeye başlar. Bunu sağlayan tork konverterinin gücün bir kısmını iletiyor olmasıdır. Eğer vites “N” konumuna yani boşa alınırsa, pompa ve türbin tamamen boşta döner ve şanzımana hiç güç iletilmez. Motor çalıştığı sürece tork konverteri dönme hareketini her durumda sürdürür. Otomatik vitesli araçların sıklıkla dur-kalk yapılan kullanımlarda daha fazla yakıt harcamasının nedeni budur.
Otomatik viteslerin çoğu tipik olarak 3 ya da 4 vitese sahiptir. Araba modeline göre tam otomatik viteste P, R, N ve D harflerinin dışında 1, 2 ve 3 rakamları da olabilir. P araba park halindeyken, D ileri gitmek için, R de geri gitmek için kullanılır. N boş vites, 1, 2 ve 3 de sabit viteslerdir.
Bazı modellerde 5 ileri 7 ileri olarak tasarlanmış otomatik vitesli araçlarda vardır. Bu araçlar elektronik kumanda işlemcisi tarafından yönetilen sürücü seçimine bırakılmış farklı modlarla desteklenmiştir. Bu modlar, trafik şartlarına ve sürüş keyfinize bağlı olarak değişik sürüş pozisyonlarını seçmenize olanak sağlar (örneğin, ‘sport’ mod seçebilirsiniz. sport mod. Performanslı kullanım için daha üst devirlerde vites değiştirir, yakıt ibresi daha hızlı hareket eder).
Tam otomatik vites sistemi haricinde yarı otomatik vites sistemi olarak adlandırılan araçlarda mevcuttur. Özünde klasik manuel şanzımanlarla aynı prensiple çalışmaktadır. Yani manuel şanzımanlı bir otomobilde sizin yaptığınız debriyaja basma ve vites değiştirme işlemi, yarı otomatik şanzımanlarda robotize edilmiştir ve bu işlem elektronik olarak gerçekleşir. Sistem, vites değişikliği gerektiğinde elektronik olarak debriyaja basar, yeni dişliye geçer ve tekrar kavrama sağlar. Bu nedenle bu şanzıman türünde vites geçişleri yavaş ve sarsıntılıdır.
Yarı otomatik vitesler hemen hemen her marka için Tiptronik, Multimode, Steptronic gibi farklı isimlere sahiptir. Bu vites tiplerinde, vites artırıp düşürmek için + ve - olmak üzere, iki konum daha bulunur.
Yarı otmatik araçlar farklı modellerde ve Easytronic, Multimode, Auto6R, Powershift, BVR, Speedgear isimleri adı altında kullanıcılara sunulmaktadır.
Yukarıdaki bilgiler Direksiyondersi.tv sitesinden alınmıştır.